ازت به‌صورت ترکیبات متعددی نظیر  نیتریت، نیترات، آمونیوم و آمونیاک و ترکیباتی نظیر پروتئین در محیط‌های آبی پرورش میگو و ماهی مشاهده می‌گردد. 

ازت عمدتاً در مواد آلی و در پروتئین وجود دارد. بر اثری فعالیت‌هایی در بدن آبزیان این مواد به آمونیاک تبدیل شده و در محیط پرورش آبزیان (استخرهای پرورش ماهی و میگو) دفع می‌شود. آمونیاک به شدت سمی بوده و عامل اصلی کاهش رشد در آبزیان می‌باشد. 

📌روش‌های مختلفی برای کاهش آمونیاک از محیط پرورش آبزیان پیشنهاد شده است. از جمله این روش‌های می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 🔹هوادهی

🔹تعویض آب استخر

 🔹افزایش فون باکتریایی

 🔹استفاده از زئولیت

هر کدام از روش‌های اشاره شده در موارد ۱ تا ۳ دارای معایبی هستند. 
به عنوان وجه مشترک گزینه‌های یک تا سه، هیچکدام از این روش‌ها کارایی چندانی ندارند. به عنوان مثال در روش هوادهی به علت تبدیل آمونیاک به آمونیوم در درجه حرارت‌های پایین و یا تغییرات اسیدیته آب، آمونیاک چندانی از محیط حذف نمی‌شود. 

 استفاده از زئولیت به عنوان یکی از مناسب‌ترین روش‌ها در بین تولیدکنندگان عمده آبزیان شناخته شده است. زئولیت با جذب آمونیاک از محیط پرورش آبزیان باعث می‌شود. کارایی زئولیت‌ها در محیط پرورش ماهی و میگو به حدی بالا است که گزارش شده است هر واحد زئولیت می‌تواند تا ده برابر وزن خود آمونیاک از محیط دفع کند. ارزش این ماده معدنی به حدی بالا است که در جنوب شرق آسیا از این ماده به عنوان روش اساسی برای کاهش آمونیاک در مزارع پرورش میگو استفاده می‌شود. البته در این مزارع از زئولیت به عنوان ماده غذایی نیز برای پرورش میگو استفاده می‌شود. 

با توجه به نیاز روزافزون جوامع بشری به محصولات پروتئینی با منشاء حیوانی و رشد تصاعدی جمعیت جهان که تقاضا برای این محصولات را افزایش داده است بالا بردن راندمان و بهره دهی واحدهای تولیدی مد نظر قرار گرفته است

با توجه به نیاز روزافزون جوامع بشری به محصولات پروتئینی با منشاء حیوانی و رشد تصاعدی جمعیت جهان که تقاضا برای این محصولات را افزایش داده است بالا بردن راندمان و بهره دهی واحدهای تولیدی مد نظر قرار گرفته است . برای دستیابی به حداکثر تولید در صنعت طیور و آبزیان و کاهش هزینه های نگهداری ترفند های گوناگونی مورد آزمایش قرار گرفته است مانند : استفاده از آنزیمها ، ویتامینها ، محرکهای رشد و دیگر مواد کمکی که به جیره غذائی طیور اضافه میشوند . از سالها پیش متخصصین پرورش طیور و آبزیان در ایران با نام زئولیتها آشنا هستند و مقالاتی نیز که در این زمینه در دیگر کشور ها منتشر شده در دسترس قرار گرفته است .

زئولیتها جامدات بلورین با منافذ ریزند که روزنه ها ، حفره ها و کانالهائی به ابعاد ۳ تا۱۰آنگستروم دارند . واحدهای ساختمانی اولیه زئولیتها را چهاروجهی های و تشکیل میدهند.

این چهاروجهی ها بوسیله اتمهای اکسیژن به یکدیگر متصل شده و واحدهای ساختمانی ثانویه را بوجود می آورند . از اتصال واحدهای ثانویه ، واحدهای کریستال زئولیت تشکیل میشود . اولین زئولیتها توسط ” بارون اکسل فردریک ” مینرالوژیست سوئدی در سال ۱۷۵۶ کشف و بدلیل خاصیت عجیب آنها به زبان یونانی ” سنگهای جوشان ” نامیده شدند .(Mumpton, ۱۹۹۹) تا کنون بیش از ۱۴۵ نوع زئولیت طبیعی در دنیا شتاخته شده است و بیش از ۱۰۰ نوع زئولیت سنتتیک نیز در آزمایشگاهها ساخته شده است .(Evans,۱۹۸۸)

📌ساختار سه بعدی و بلوری شکل زئولیت

ساختمان بلوری شکل زئولیتها در حرارت بیش از درجه ۶۵۰ سلسیوس تغییر یافته و از هم می پاشد و زئولیت تبدیل به آلومینیم سیلیکات بی شکل شده و کلیه خواص خود را از دست میدهد . زئولیتهای طبیعی معمولا در ترکیب خود۱۰ تا ۲۰ درصد آب دارند .

📌خواص زئولیتها

🔹خواص فیزیکی :

۱) ظرفیت جابجائی یونی : ۱۷۰میلی اکی والان گرم در۱۰۰ گرم ماده ،

۲) وزن مخصوص: ۸۶/۰ گرم در سانتیمتر مکعب ،

۳) رنگ ظاهری : متمایل به سفید ،

۴) ویژگیهای بهداشتی : فاقد مواد مضر برای تغذیه دام ، طیور و آلودگیهای محیطی و عدم ایجاد کوچکترین عوارض سمی ،

۵) قابلیت جذب یون برای چند عنصر بترتیب زیر :

Cs> Rb >K> NH۴ >Ba> Sr> Na> Ca >Fe> Al >Mg> Li (Cation Exchange)

اتصال به سموم موجود در خوراک و خاصیت تبادل یونی از ویژگیهای مهم آنزیمیت است که آزادشدن تدریجی آنها در دستگاه گوارش تحت شرا یط خاص موجب اتصال یونهایK,Na,Mg,Ca,NH۴ میشود و در نتیجه عملکرد حیوان را افزایش میدهد.

۶) دانه بندی : مناسب برای تغذیه دام و طیور ۳۰۰-۷۰ .mesh

سومائی و بوید در سال۱۹۹۳ نشان دادند که هر چه ذرات زئولیت ریزتر باشد میزان بیشتری از آمونیاک جذب زئولیت میشود و زئولیتهای آرد شده تاثیر بیشتری در کاهش آمونیاک نسبت به نمونه های درشت تر دارد .

🔹خواص فیزیکوشیمیائی :

ـ خاصیت جذب گازها . Gases Absorption

ـ خاصیت جابجائی یونی . Ion-Exchange Capacity

ـ جذب عوامل سمی . Toxin Absorption

ـ جذب آب . Water Absorption

Mumpton و Fishman در سال ۱۹۷۷ گزارش دادند که دو خاصیت تبادل یونی و افزایش جذب مواد بوسیله زئولیتها ، سبب افزایش جذب مواد پروتئینی خواهد شد .

Smith & Piperدر سال ۱۹۸۱ پیشنهاد کرده بودند که فیلترهای زئولیتی ( آنزیمیت ) را در سیستم پرورش ماهی می توان جایگزین فیلترهای بیولوژیک کرد .

سپس در سال ۱۹۸۳ باز هم گزارش دادند که در سیستم پرورش مدار بسته برای کاهش آمونیوم میتوان از آنزیمیت به همان روش فیلتراسیون استفاده کرد . در سال ۱۹۸۴ استفاده از کلینوپتیلولیت (آنزیمیت) در پرورش قزل آلا توسط Holwayو Horsehبه منظور کاهش آمونیوم پیشنهاد شده بود که در آن روش هم استفاده ار فیلترهای زئولیتی توصیه شده بود . امروزه استفاده از زئولیتها در آبزی پروری برای حذف آمونیاک در آکواریومها و مزارع پرورش ماهیان آب شیرین متمرکز شده است .

📌کارائی آنزیمیت در پرورش آبزیان

در یک استخر پرورش ماهی با بار مواد آلی زیاد ، آلودگی با تجمع مواد سمی گسترش می یابد . بنابراین پالایش سریع آب مورد نیاز است. زئولیتها در چندین مرحله از پالایش میتوانند مورد استفاده قرار گیرند . بعنوان فیلتراسیون ثانویه بعد از پالایش بیولوژیکی ، نگهدارنده مواد برای تجزیه باکتریائی ، بعنوان فیلتر واسطه ای برای حذف مواد جامد و معلق و برداشتن یونهای نا مطلوب .(Holman and Hopping, ۱۹۸۰; Ciambelli et al., ۱۹۸۵)

۱) آنزیمیتها زیستگاه مناسبی برای رشد باکتریها ایجاد می کنند در نتیجه آنها میتوانند تبدیل کنند تا تاثیر آنها در متعادل ساختن نوسانات NH۳ باقی بماند .

۲) آنزیمیت بر غلظت آمونیوم و فسفات تاثیر دارد بطوری که آمونیوم را جذب و ته نشینی فسفات را کاهش می دهد .

۳) آنزیمیت باعث تقویت و مغذی نمودن بیشتر کود جمع آوری شده در بستر حوضچه های پرورش آبزیان می گردد و ارزش غذایی آن را افزایش می دهد .

۴) آنزیمیت تامپونی است که سبب تعدیل PH در استخر بطوریکه نوسانات PH را تعدیل میکند .

۵) آنزیمیت سبب کاهش غلظت آمونیوم در کل دورة پرورش در استخر ماهی می گردد.

۶) آنزیمیت نیتروژن آمونیاکی حاصله از دی- آمونیاسیون اسیدهای آمینه را که حاصل شکسته شدن پروتئینها در طول دستگاه گوارش میباشد ، تثبیت کرده ، ‌میزان رسوب حاصل از فعالیت میکروفلور طبیعی دستگاه گوارش را کاهش میدهد . وجود این رسوبها در مسیر گوارش برای حیوان مضر است .

۷) عملکرد آنزیمیت به نحوی است که سبب کاهش مصرف کود فسفاته و افزایش کود نیتراته

می شود.

۸) استفاده از آنزیمیت در استخر پرورش ماهی سبب افزایش تولید با کیفیت بالاتر و سبب کاهش تلفات می گردد.

۹) استفاده از آنزیمیت هم برای کاهش آمونیوم و هم برای تولید بیشتر و مطلوب تر بسیار مقرون به صرفه و آسان و استفاده از آن همراه با روشهای تعویض آب و هوا دهی و پمپاژ توصیه می گردد .

۱۰) آنزیمیت باعث جذب فلزات سنگین شده و از مسمومیتهای احتمالی می کاهد .

زئولیتها قادر به جذب سموم قارچی و به خصوص آفلاتوکسینها بوده که این ویژگی به علت ظرفیت تبادل یونی بالا ، حفرات فراوان و قابلیت تشکیل ژل ضعیف در زئولیتها می باشد .

۱۱) مخلوط نمودن ۲ تا ۳ در صد آنزیمیت با خوراک آبزیان هضم و جذب را بهتر نموده و سبب رشد و باروری بیشتر می شود .

۱۲) با جذب یون آمونیوم توسط آنزیمیت می توان تراکم بیشتر در پرورش ، تکثیر و حمل و نقل آبزیان را داشته باشیم .

۱۳) آنزیمیت پوست اندازی میگوها را تسریع و تسهیل نموده و از بروز برخی بیماریها جلوگیری می نماید . زئولیتها با یک پوشش فیزیکی مناسب در روی مواد آلی بستر از طریق جذب سطحی گازهای سمی چون سولفید هیدروژن و متان میتوانند اثرات مثبتی بر رشد میگوها داشته باشد .

۱۴) آنزیمیت به عنوان فیلتر باعث بهبود کیفیت آب حوضچه های پرورش آبزیان می گردد .

📌مزایای اصلی افزودن آنزیمیت به جیره شامل ارزان بودن آن ، تاثیر قطعی بر حفظ سلامت دام و طیور و سادگی کاربرد آن است . مقدار واقعی استفاده از آنزیمیتها در یک مزرعه پرورش ماهی بستگی به PH آب ، دمای آب ، حجم آب ، گونه مورد پرورش ، تراکم ماهیان پرورشی ، کیفیت آب و سرعت آب جریان یافته بداخل زئولیت میباشد . احیاء زئولیت طبیعی با استفاده از یک محلول شور که تعویض یونی را امکان میسازد صورت میگیرد .

🔹میزان مصرف:

بیژنگ در سال ۱۳۷۸ نقش زئولیت را در پرورش استخرهای ماهیان گرمابی با تاکید بر تغییرات کمی فسفر در آب بررسی کرد و به این نتیجه دست یافت که که کاربرد۱۰۰ گرم زئولیت در متر مربع در روی بستر بیشترین آمونیاک را در آب راکد جذب و بیشترین تاثیر را در کاهش ته نشینی فسفات دارد . فرهنگی و همکاران (؟) نقش زئولیت طبیعی در کاهش مسمومیت با آمونیاک در قزل آلای رنگین کمان را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که استفاده از زئولیت طبیعی به میزان ۱۵ گرم در لیتر در غلظت کشنده آمونیاک (۲۵ میلیگرم در لیتر ) توانست تلفات ماهیها را به صفر برساند . پیغان (۱۳۷۸) نشان داد کاربرد ۱۰ گرم در لیتر زئولیت کلینوپتیلولیت توانسته تلفات ماهی کپور را در غلظت کشنده آمونیاک (۱۵۰ میلیگرم در لیتر آمونیاک کل) بعد از گذشت ۲۴ ساعت به صفر برساند .در مقایسه با ماهی قزل آلا مشاهده میشود که غلظت کشنده آمونیاک در ۲۴ ساعت بسیار کمتر از این میزان است با این وجود مقدار زئولیت بکار گرفته شده برای ماهی قزل آلا به مراتب بیشتر از مقدار زئولیت بکار گرفته شده برای ماهی کپور است . این امر حساسیت ماهی قزل آلا را نسبت به آمونیاک در مقایسه با سایر کپور ماهیان نشان میدهد .

🔹مراحل مصرف :

▪ پیش از آبگیری: ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار .

▪ ماه ۱: ۲۵۰ کیلوگرم درهکتار .

▪ ماه‌های ۲ و ۳ : ۳۷۵ کیلوگرم در هکتار . ماه‌های ۴ و ۵ : ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار .

▪ ماه ۷: ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار .

▪ ماه ۸: ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار.

به علت تغییر شرایط محیطی چنانچه کیفیت آب استخرها اندازه‌گیری شود مقدار و فواصل مصرف آنزیمیت را میتوان دقیق‌تر تعیین نمود.

بهترین زمان برای پاشیدن آنزیمت غروب آفتاب است.

جهت اطلاعات بیشتر و تهیه محصولات با ما در تماس باشید.